सखुवासभामा चौरी चराउँदै, बार्षिक २५ लाख आम्दानी
खाँदबारी डेटलाइन
संखुवासभाको नुनढाकी–९ का ४३ वर्षीय मिङमा छिरिङ शेर्पाको दैनिकी ८० वटा चौरीको हेरचाहा गर्दै बित्छ । ५० माउ याक छ बाँकी बाछा र याकको गोरु छ । पुर्ख देखिनै चौरी पालन गर्दै आएका शेर्पाले बार्षिक २५ लाख रुपैयाँ आम्दानी गर्ने गरेको बताए । दुई छोरा तीन छोरी र श्रीमतीलाई यसै पेशाबाट जुगारा चलाउदै घरघरेडी जोडजाम गरेको मिङमाले बताए । ठुली छोरी दावाकी शेर्पाले प्रमाणपत्र तह उर्तिण गरीन भने छोरा डण्डुले यसै बर्ष एसएलसी दिएका छन् भने बाँकी छोराछोरी विद्यालय पढ्न जाने गर्छन । उनी आफु निरक्षर रहेता पनि चौरीपालनबाटै गरेको आम्दानीले छोराछोरी पढाउने र परिवारको गुजारा चलाउदै आएका बताउछन् ।
एउटा याकको मुल्य ४० हजार देखि ८० हजार सम्म पर्न आउछ । बार्षिक २५ लाख बढी याक बिक्री गरी आम्दानी गर्ने गरेको बताउछन् । उनी वार्षीक दुई सय किलोग्राम छुर्पी र घिउ उत्पादन गर्ने गरेको बताए । एक किलोग्राम छुर्पी सात सय रुपैयाँमा बिक्री हुन्छ । चरन वापत वार्षीक ८० हजार सम्म खर्चेरी (चरण वापतको शुल्क) किपटवाला लिम्बुहरुलाई बुझाउने गरेको र बाँकी रहेको रकम खुद आम्दानी हुने गर्छ । गुफापोखरी,झ्याउपोखरी,म्यान्छेयमधाप, चुर्चुरे,खोरङगा, गुफा, सुके खर्क मुख्य चौरी र याकको चरन क्षेत्र हो ।
उनी जस्तै थुदामा फुज्युङ भोटे ७० वटा याक छ भने दाजुभाई च्युङदाक लामाको ६० , कान्छा लामाको ६० र ङवाङ लुण्डुक भोटेको ६० वटा याक छन् । यि परिवारको पुर्खेली पेशानै चौरी पालन हो । बार्षिक रुपमा यि परिवारले खर्च र परिवारलाई गुजारा चलाएर पनि २० लाख बढी आम्दानी गर्ने गरेको स्थानीय अगुवा छिरिङ लामाले बताए । याकको मुल्य तिव्वतमा एक लाख ५० हजार सम्ममा बिक्री हुने गर्छ । बारी जोत्न र भारी बोक्न तिव्वतमा प्रयोग गर्ने गरेकाले यसको माग बढी हुने गरेको कान्छा लामाले बताए ।
चिनियाँ गोरु र याकको माउ(डि) लाई मिश्रण गरी जन्मिएको बच्च एक लाख भन्दा माथिको मुल्यमा बिक्री हुने गरेकाले यो व्यवसाय गर्न उनीहरु आर्कषित भएका छन् । अर्को व्यवसायमा गाई र याकको क्रस गरी जन्माइएको जोमु बिषेश गरी दुध उत्पादनका लागि पालिने भएकाले थप आम्दानीको श्रोत बनेको हो । जोमु दुध उत्पादनको लागि बढी प्रयोग हुने गर्छ भने याक भारी बोक्न र जोत्न प्रयोग गरिन्छ । नुनढाकी–९ गुफापोखरीका पेम्वा छिरिङको ७०, कासाङ भोटेको ७० र सण्डुक लामाको ५० जोमु पालेर दुध उत्पादन गर्दै आएका छन् । यि परिवारले दुधबाट छुर्पी, घिउ उत्पादन गरी अन्तराष्ट्रिय बजारसम्म बिक्री गर्ने गरेका छन् । मुख्य पेशानै बनाएका यि लामा परिवारले राम्रो आम्दानी लिन थाले पछि अरुले पनि चौरी र याक पालन पेशामा आकर्षित भएका छन् ।
यता चरण अभाव र किपट प्रथाले पेशा संकटमा परेकोले संरक्षणमा चासो दिनु पर्ने स्थानीय अगुवा छिरिङ लामाको माग छ । पशुसेवा कार्यालय,कृषि बिकास कार्यालय र जिल्ला बिकास समितिको कार्यालयले पनि यो लोपन्मुख पेशाको रुपमा चौरीपालन पेशा भएकाले थप संरक्षण गर्न र चौरीपालनका लागि नयाँ कार्याक्रम ल्याउनु पर्ने माग गरेका छन् । मुख्य गरी हिमाली क्षेत्रमा गर्दै आएको यो पेशा हाल मकालु र गुफापोखरी क्षेत्रमा मात्र सिमित रहेका छन् । केही बर्ष अघि सम्म सय बढी परिवारले पाल्दै आएको चौरीपालन हाल २० परिवारमा मात्र सिमित रहेको छ ।