तेलअविव – सोमबार अमेरिकी दूतावास तेलअविवबाट जेरुसेलममा सार्न  उद्घाटन गरिएको छ । अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पकी छोरी इभान्का ट्रम्पले  उद्घाटन गरेको हुन् |   डोनाल्ड ट्रम्प आफै भने यसमा सहभागी भएनन् ।

इजरायल जेरुसेलमलाई आफ्नो अविभाजित राजधानी मान्छ । जबकी प्यालेस्टाइन पूर्वी जेरुसेलमलाई आफ्नो भावी राष्ट्र मान्दै आएको छ । सन् १९६७ मा भएको अरब–इजरायल युद्धदेखि इजरायलले यो भूभागमाथि कब्जा जमाइरहेको छ ।

इजरायल र प्यालेस्टाइनीबीच पवित्र शहर जेरुसेलमलाई लिएर रहेको विवाद निक्कै पुरानो र गहिरो हो ।

जेरुसेलम इजरायल–अरबबीच रहको तनावको सबैभन्दा विवादित मुद्दा पनि हो । यो शहरले मुस्लिम, यहुदी र क्रिस्चियन धर्ममा निक्कै महत्वपूर्ण स्थान राख्छ ।

तीनै धर्मले जेरुसेलमलाई आफ्नो पवित्र धार्मिक स्थल मान्छन् ।

यही कारण शताब्दीऔँदेखि मुसलमान, यहुदी र क्रिस्चियन धर्मावलम्बीहरुको मनमा यो शहर बसेको छ ।

हिब्रु भाषामा जेरुसेलायीम र अरबीमा अल–कुद्सको नामले चिनिने यो शहर संसारको सबैभन्दा पुरानो मध्येको सहर हो ।

यो सहर कयैन पटक कब्जा गरिएको छ, ध्वस्त गरिएको छ तर फेरि ब्युँतेको छ । यही कारण यहाँको माटोको हरेक पत्रमा इतिहासको एक पत्र सुरक्षित बसेको छ ।

चार क्षेत्रमा विभाजित शहर

आज जेरुसेलम अलग–अलग धर्मका मानिसहरुबीचमा विभाजित छ । यो सहर ती धर्महरुबीचमा हुने संघर्षको कारणले समाचारमा आइरहन्छ । तर, यो शहरको इतिहासले यी धर्मावलम्बिहरुलाई एक अर्कासँग जोड्छ पनि ।

शहरको केन्द्रबिन्दूमा एक प्राचिन शहर छ, जसलाई यसको प्रकृति अनुसारनै ओल्डसिटी भनिन्छ । यसका गल्ली र ऐतिहासिक वास्तुकलाको भूलभुलैयाले यसको चार क्षेत्रलाई परिभाषित गर्छ । यी चार क्षेत्रहरु क्रिश्चियन, मुस्लिम, यहुदी र आर्मेनियाली रहेका छन् ।

यसको चारै तर्फ एक सुरक्षा पर्खाल छ जसको वरपर संसारको सबैभन्दा पवित्र स्थल रहेको छ । हरेक क्षेत्र आफैमा घना बस्ती बसेको छ ।

क्रिश्चियनहरुका दुई क्षेत्र छन् किनकी आर्मेनियालीहरु पनि क्रिश्चियननै हुन्छन् । चारै क्षेत्रमा सबैभन्दा पुरानो क्षेत्र आर्मेनियालीहरु कै हो ।
यो क्षेत्र संसारमा आर्मेनियालीहरुको पनि सबैभन्दा प्राचिन केन्द्र हो । सेन्ट जेम्स चर्च र मोनेस्ट्र्रीमा आर्मेनियाली समुदायले आफ्नो इतिहास र संस्कृति सुरक्षित राखेको छ ।

पहिलो चर्चको कथा

क्रिश्चियन क्षेत्रमा ‘द चर्च अफ द होली सेपल्कर’ छ । यो संसारभरका क्रिश्चियनहरुको आस्थाको केन्द्र हो । यो जुन स्थानमा रहेको छ त्यो क्षेत्र जेसस क्राइस्टको कथाको केन्द्रबिन्दु हो ।

यहीं क्राइस्टको मृत्यु भएको थियो । उनलाई सुलीमा चढाएर मारिएको थियो । यहीं उनी अवतरित भएका थिए । क्रिश्चियन किम्बदन्ती अनुसार क्राइस्टलाई यही सूलीमा चढाइएको थियो ।

यसैलाई हिल अफ द केलवेरी भनिन्छ । क्राइस्टको समाधी पनि सेपल्कर भित्र रहेको छ र यहीँ उनी अवतरित भएको विश्वास गरिन्छ ।

यो चर्चको व्यवस्थापन क्रिश्चियन समूदायको विभिन्न सम्प्रदाय, विशेष गरेर ग्रीक अर्थोडक्स प्याट्रियार्केट, रोमन क्याथोलिक चर्चको फ्रान्सिस्कन फ्रायर्स र अर्मेनियाली प्याट्रियार्केटको अतिरिक्त इथियोपियाली, कप्टिक र सिरियाली अर्थोडक्स चर्चसँग जोडिएको पादरीले सम्हालेका छन् ।

यो स्थान संसारभरका करोडौँ क्रिश्चियनको लागि धार्मिक आस्थाको मुख्य केन्द्र हो । हरेक वर्ष लाखौँ किश्चियन धर्मावलम्बीहरु जिसस क्राइस्टको समाधिमा आएर प्रार्थना र प्रायश्चित गर्छन् ।

मस्जिदको कथा

मुसलमानहरुको क्षेत्र चार क्षेत्रमध्य सबैभन्दा ठूलो छ । यहाँ डोम अफ रक र मस्जिद अफ अक्सा रहेका छन् ।मस्जिद अफ अक्सा मुसलमानहरुको तेस्रो ठूलो पवित्र स्थल हो र यसको प्रबन्ध एक इस्लामिक ट्रस्टले गर्छ जसलाई वक्फ भनिन्छ ।

मुसलमानहरुको विश्वास अनुसार पैगम्बर मोहम्मदले मक्काबाट यहाँसम्म एक रातमा यात्रा गरेका थिए । यहाँ मोहम्मदले आफू अघिका पैगम्बरहरुको आत्माहरुसँग वार्तालाप गरेको किम्बदन्ती रहेको छ ।

यहाँबाट केही पाइला अघि मात्र डोम अफ द रक्सको पवित्र स्थल छ । यहाँ पवित्र ढुङ्गा पनि रहेको छ । जनसुत्री अनुसार पैगम्बर मोहम्मदले यहीँबाट स्वर्गको यात्रा गरेका थिए ।

हरेक दिन हजारौंको सङ्ख्यामा मुसलमानहरु यो पवित्र स्थलमा आउछन् र प्रार्थना गर्छन् । रमजान महिनाको बिहिबारको दिन तिर्थालुहरुको सङ्ख्या अझ बढी हुन्छ ।

पवित्र पर्खाल

यहूदी क्षैत्रमा कोटेल या पश्चिमी पर्खाल छ । यसलाई वाल अफ द माउन्टको बचेको हिस्सा मानिन्छ ।कुनै समय यो स्थानमा यहूदीहरुको पवित्र मन्दिर रहेको विश्वास गरिन्छ ।

यही पवित्र स्थलभित्र नै होली अफ द होलीज् अर्थात यहूदीहरुको सबैभन्दा पवित्र स्थान थियो ।यहूदी धर्मावलम्बीहरुको विश्वास अनुसार यही स्थानबाट विश्वको निर्माण भयो र यही पैगम्बर अब्राहम (जसलाई मुसलमानहरु ‘इब्राहिम’ उच्चारण गर्छन्) ले इश्वरप्रति आफ्नो विश्वास प्रमाणित गर्नको लागि आफ्नो छोरा आइजकलाई बलि दिन तयार भएका थिए ।

कयैन यहूदीहरुमा डोम अफ द रकनै वास्तविक होली अफ द होलीज् हो भन्ने विश्वास गर्छन् ।आज पश्चिमी पर्खाल नै उनीहरुको होली अफ द होलीजको पूजा गर्ने सबैभन्दा नजिकको स्थान हो ।

पश्चिमी पर्खाललाई रब्बी भनिन्छ । यहाँ हरेक वर्ष संसरभरीबाट दशौं लाख यहूदीहरु पुग्छन् र आफ्नो इतिहासँग जोडिएको महसुस गर्छन् ।

तनावको कारण

प्यालेस्टाइन र इजरायलको विवादको केन्द्रमा प्राचिन शहर जेरुसेलम रहेको छ । यस सहरको स्थीतिमा हुने निक्कै सानो बदलावले पनि कयैन हिंस्रक तनाव र ठूलो विवादको रुप निम्त्याउँछ । यही कारण जेरुसेलममा हुने हरेक घटना महत्वपूर्ण हुन्छन् ।

यो प्राचिन शहरमा यहूदी, क्रिश्चियन र मुस्लिम धर्मका सबैभन्दा पवित्र स्थल छन् । यो सहर धार्मिक रुपले मात्र महत्वपूर्ण नभएर कुटनीतिक र राजनैतिक रुपमा पनि निक्कै महत्वपूर्ण छ ।

अधित्तम इजरायली जेरुसेलमलाई आफ्नो अविभाजित राजधानी मान्दछन् । इजरायल राष्ट्रको स्थापना १९४८ मा भएको थियो । त्यो बेला इजरायली संसदलाई शहरको पश्चिमी भागमा स्थापित गरियो ।

१९६७ को युद्धमा इजरायलले पूर्वी जेरुसेलममाथि पनि कब्जा ग¥यो । यसपछि प्राचीन शहर पनि इजरायलको नियन्त्रणमा आएको थियो । तर इजरायलको यो कब्जालाई अन्तराष्ट्रिय मान्यता प्राप्त भएन ।

अन्तराष्ट्रिय रुपमा जेरुसेलममाथि इजरायलको सम्प्रभुतालाई कहिल्यै पनि मान्यता दिइएन जुन कुराले इजरायली नेताहरुमा चीडचीड गराउछ ।

जेरुसेलमको जनसङ्ख्या

प्यालेस्टाइनीहरुमा यस परिस्थितीबारे बिलकुल फरक दृष्टिकोण छ । उनीहरु पूर्वी जेरुसेलमलाई आफ्नो राजधानीको रुपमा मागिरहेका छन् ।इजराइल–प्यालेस्टाइन विवाद समाधान गर्नको लागि अन्तराष्ट्रिय क्षेत्रले अघि सारेको प्रस्ताव पनि यही हो ।

यही प्रस्तावलाई ‘दुई राष्ट्र समाधान’को रुपमा चिनिन्छ । यसमा इजरायलसँगै १९६७ अघिको सीमामा एक स्वतन्त्र प्यालेस्टाइनी राष्ट्रको निर्माण गर्ने विचार छ । संयुक्त राष्ट्रको प्रस्तावमा पनि यही लेखिएको छ ।

जेरुसेलमको एक तिहाई जनसङ्ख्या प्यालेस्टाइनी मूलका मानिसहरुको छ जसको परिवार शताब्दीऔं देखि यहाँ बस्दै आएका छन् |सहरको पूर्वी भागमा यहूदी बस्तीहरुको विस्तार पनि विवादको प्रमुख कारण हो । अन्तराष्ट्रिय कानून अनुसार भौतिक निर्माण अबैधानिक हो । तर इजरायलले यसलाई अस्वीकार गर्दै आएको छ ।

अन्तर्राष्ट्रिय समुदायले दशकौंदेखि जेरुसेलमको अवस्थामा हुने कुनै पनि परिवर्तन शान्ति प्रस्तावबाट मात्र आउनसक्ने बताउदै आएका छन् ।

यही कारणले इजरायलमा दुताबास राख्ने सबै देशहरुको दूताबास तेल अवीवमा छ । जेरुसेलममा वाणिज्यदूतावास मात्र छ ।

तर ट्रम्पले अमेरिकी दुताबास तेल अवीवबाट जेरुसेलम सार्ने निर्णय इजरायल र प्यालेस्टाइनबीच शान्ति स्थापनाको अन्तिम सम्झौताको हिसाबमा गरिएको बताइरहेका छन् ।

ट्रम्प दुई राष्ट्र अवधारणलाई अस्वीकार गर्छन् । ट्रम्पले आफू दुवै पक्ष सहमत हुने एउटै देश निर्माणको पक्षमा रहेको बताइरहेका छन् ।

एजेन्सीको सहयोगमा