धनगढीको’एयरक्राफ्ट म्युजियम’आकर्षक पर्यटकीय गन्तव्य
कैलालीमा जन्मिएका वरिष्ठ प्रशिक्षक पाइलट वेद उप्रेती सामाजिक अभियन्ताका रूपमा परिचित छन् । (वेद उप्रेती ट्रस्ट)का सिइओ उप्रेतीले जागिरबाट कमाएको पैसा खर्च गरी कैलालीको धनगढीमा खोलेको एयरक्राफ्ट म्युजियम त्यस क्षेत्रकै एक आकर्षक पर्यटकीय गन्तव्य बनेको छ । करिब १२ वर्ष नेपाली सेनामा पाइलटका रूपमा काम गरेका उप्रेतीले नेकोन एयरको जहाज उडाएका थिए । नेकोन एयर पनि बन्द भएपछि उनले भारतको किंगफिसरमा प्रशिक्षक पाइलटका रूपमा काम गरे । सो कम्पनीसमेत बन्द भएपछि इन्डोनेसियाको लायन एयर प्रवेश गरेका उनी अन्तर्राष्ट्रिय प्रशिक्षक पाइलटका रूपमा स्थापित छन् । उनी जहाज उडाउने, प्रशिक्षण दिने मात्र नभई फोटोग्राफी कलामा समेत राम्रो दख्खल राख्छन् । यी पाइलट उप्रेतीको सक्रियतामा २० फागुन ०७१ मा त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा दुर्घटनाग्रस्त वाइडबडी जहाज एयरबस ३३०–३०० ले अहिले म्युजियमको स्वरूप प्राप्त गरेको छ । म्युजियमको महत्वलाई क्याप्टेन उप्रेतीले यसरी बताए :
ग्राउन्डेड जहाजलाई सिर्जनात्मक काममा सदुपयोग
वेद उप्रेती ट्रस्टले आफ्नो दोस्रो प्रडक्टका रूपमा एभिएसन म्युजियम तयार पारेको छ । पहिलोपटक धनगढीमा एयरक्राफ्ट म्युजियम सञ्चालनमा ल्याइएको थियो । हवाईजहाज उड्न योग्न नहु“दा त्यसको ‘बडी’लाई टुक्रा पारेर कवाडीमा बिक्री गर्नुको विकल्प हुँदैन । यस्तो अवस्थामा जहाजको बाहिरी भागलाई नष्ट गरेर कवाडीमा बेच्नुको साटो कुनै सिर्जनात्मक र सामाजिक सेवाको काममा प्रयोग गरौँ भन्ने मनसायले म्युजियम बनाउने अवधारणा आएको हो । धनगढीपछि काठमाडौंको सिनामंगलमा एभिएसन म्युजियम तयार भएको छ । टर्किस एयरको करिब ८ महिना मात्र उडेको एयरबस ३३०–३०० जहाज त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा अवतरणका क्रममा २० फागुन ०७१ मा दुर्घटनामा परेको थियो । त्यसपछि ग्राउन्डेड भएको जहाज नेपालमै मर्मत गरी उडाउन सम्भव नभएपछि कम्पनीले बिक्री गर्ने योजना बनायो । हामीसँग म्युजियम बनाइसकेको अनुभव भएका कारण पनि प्राथमिकतामा वेद उप्रेती ट्रस्ट परेको हो ।
नयाँ पुस्तालाई उड्डयनतर्फ आकर्षित गर्न
एक सर्वेक्षणअनुसार बजार मागका आधारमा एक दशकभित्र संसारभर ४ लाख ५० हजार थप हवाई प्राविधिक आवश्यक पर्छ । यस अवधिमा ३ लाख ५० हजारभन्दा बढी पाइलट आवश्यक पर्ने देखिन्छ । यस्तो अवस्थामा अहिले अन्तर्राष्ट्रिय नागरिक उड्डयन संगठन (आइकाओ)ले उड्डयन क्षेत्रतर्फ नया“ जनशक्ति वृद्धि गर्न नेक्स्ट जेनेरेसन एभिएसन प्रोफेसनल (एनजिएपी) नामक कार्यक्रम सञ्चालन गरिरहेको छ । कार्यक्रमअन्तर्गत आइकाओका सदस्य राष्ट्रहरूले यस दिशातर्फ काम गर्नुपर्ने हुन्छ । यसै सन्दर्भमा नेपाल नागरिक उड्डयन प्राधिकरणस“गको सहकार्यमा एभिएसन म्युजियम सञ्चालनको योजना बनाइएको हो । खासगरी माध्यमिक र उच्च माध्यमिक तहका विद्यार्थीलाई उड्डयन क्षेत्रतर्फ आकर्षित गर्न यो म्युजियम फलदायी हुनेछ ।
सामाजिक कार्यमा प्रयोग हुनेछ आम्दानी
वेद उप्रेती ट्रस्टका नाममा हुने आम्दानी सामाजिक काममा प्रयोग हुन्छ । ट्रस्टले धनगढीमा सञ्चालित एयरक्राफ्ट म्युजियमबाट भएको आम्दानी त्यस क्षेत्रका क्यान्सरपीडित बिरामीलाई आर्थिक सहायतामा खर्च गर्दै आएको छ । मैले एयरक्राफ्ट म्युजियम सञ्चालन गरेर पैसा कमाउन चाहेको भए यसलाई काठमाडौंको कुनै रमाइलो डा“डामा राखेर रेस्टुरेन्ट या डिस्को सञ्चालन गर्न सकिन्थ्यो । तर, पछिल्लो पिँढीलाई केही सिक्ने र जान्ने अवसर प्राप्त होस् भनी संग्रहालय विकास गरिएको हो । एयरबस ३३०–३०० भित्र निर्माण गरिएको सम्भवतः यो संसारकै पहिलो संग्रहालय हो । २५ अर्ब रुपैयाँ मूल्य पर्ने सबैभन्दा अत्याधुनिक जहाज भएका कारण नयाँ जहाज किनेर यसलाई म्युजियममा परिवर्तन गर्न जुनसुकै मुलुकलाई पनि सम्भव थिएन । नेपालमा संयोगवशः यो जहाज उपलब्ध भयो र यसलाई संग्रहालयका रूपमा विकास गरिएको हो । यसको प्रमुख उद्देश्य शैक्षिक संग्रहालयका रूपमा स्थापना गरी विद्यार्थीलाई उड्डयनतर्फ लाग्न प्रेरित गर्नु नै हो ।
हवाई इतिहास, वर्तमान र भविष्यको चुनौतीबारे जानकारी दिन
हवाई संग्रहालय अब एउटा दुर्घटनाग्रस्त जहाजको केवल खोल मात्र होइन, यहाँ विश्वमा उड्डयन क्षेत्रको विकास, सबैभन्दा पहिले उत्पादन भएका एयरक्राप्mटदेखि अत्याधुनिक जहाजका नमुना संकलन गरिराखिएको छ । वाइडबडीको जहाजभित्र ३ सय ५० भन्दा बढी साना जहाज, राइट दाजुभाइले बनाएको जहाजको नमुना, एयरबस ३३० को ग्लास ककपिट, पहिलो विश्वयुद्ध, दोस्रो विश्वयुद्ध र आधुनिक युगमा प्रयोग भइरहेका युद्धकविमानसमेत अवलोकन गर्न सकिन्छ । विश्वमा सञ्चालनमा आएका व्यावसायिक जहाज, नेपाली आकाशमा इतिहासदेखि आजसम्म उडेका जहाज र हेलिकोप्टरसमेत यसै म्युजियममार्फत देख्न सकिन्छ । आफ्नो उडानका दौरान ककपिटबाट खिचेका तस्बिर संकलन गरी यहाँ राखिएको छ । यसले नेपालसहित धेरै मुलुकका आकर्षक तस्बिरसमेत प्रत्यक्ष हेर्न सकिन्छ ।
क्याप्टेन वेद उप्रेती, सञ्चालक, एभिएसन म्युजियम नेपाल
प्राधिकरणको सहकार्य
एभिएसन म्युजियमको महत्वपूर्ण पाटो यसमा नेपाल नागरिक उड्डयन प्राधिकरणले सहकार्य गरेको छ । प्राधिकरणको साथ र सहयोग नपाएको भए आज यो प्रडक्ट खडा हुने थिएन । अर्कोतर्फ जहाजलाई त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलबाट सिनामंगल ल्याएर यो स्वरूपमा ल्याउनु पनि कम चुनौतीपूर्ण थिएन । नेकोन एयरको जहाज काठमाडौंबाट धनगढीसम्म लगेको अनुभवका आधारमा यो जहाज सजिलै सार्न सकिन्छ भन्ने अनुमान थियो ।
तर, काम गर्दा त्यति सहज भएन । यति गाह्रो हुन्छ भन्ने अनुमान पहिल्यै गर्न सकेको भए म आँट नै गर्दिनथेँ भन्ने सोचाइ आएको थियो । विमानस्थलमा ग्राउन्डेन भएपछि ४ दिनसम्म नेपालको उडान–अवतरण ठप्प बनाएको यो विशालकाय जहाजलाई विमानस्थलको पूर्वी भागबाट म्युजियम बनाउने स्थानसम्म ल्याउन दर्जनौँ प्राविधिकले ४ महिना खटेर काम गरेका थिए । रातको १ बजेदेखि ३ बजेको बीचमा जहाजका ठुल्ठूला पार्टस्लाई लरीमा राखेर ल्याउनुपरेको थियो । यसरी करिब ९ महिनामा यो संग्रहालय तयार भयो । नेपालभित्र एक आकर्षक प्रडक्ट उत्पादनमा सरकारी निकायले गरेको सहयोग प्रशंसनीय छ ।
नेपालमै नौलो पर्यटकीय केन्द्र स्थापना
म्युजियम सञ्चालनमा आइसकेपछि नेपालको एक आकर्षक र नौलो पर्यटकीय केन्द्रका रूपमा स्थापित हुनेछ । राजधानीको केन्द्रमा अवस्थित सिनामंगलमा कम्तीमा एक दिन घुमघामसँगै जानकारी लिने माध्यमका रूपमा यसलाई उपयोग गर्न सकिन्छ । हामी यस क्षेत्रभित्र पार्कसहित अन्य संरचना थप गर्ने प्रक्रियामा छौँ । एउटा सानो हेलिकोप्टरलाई ‘सेल्फी स्पट’का रूपमा विकास गर्दै छौँ । सर्वसाधारण नेपालीका लागि हेलिकोप्टर चढ्नु पहुँचभन्दा परको कुरा हो । यहाँ हेलिकोप्टर चढेर सेल्फी खिच्न सक्ने गरी संरचना बनिरहेको छ । एउटा वाइडबडी जहाजको अवलोकन, त्यसभित्रको बनावट, ककपिट र यसभित्र सयौँ साना अवलोकन गर्न सकिन्छ । म्युजियमभित्रबाटै त्रिभुवन विमानस्थलको रमणीय दृश्यावलोकन गर्न सकिने यो एउटा आकर्षक पर्यटकीय केन्द्र बन्नेछ ।
विद्यार्थीका लागि प्रेरणा र प्रोत्साहनको माध्यम
नेपाल नागरिक उड्डयन प्राधिकरण सञ्चालक समितिबाट निर्णय भएपछि यो संग्रहालय सर्वसाधारणको अवलोकनका लागि खुला हुनेछ । यसका लागि एक–दुई साता लाग्नेछ । म्युजियम निर्माणमा कुनै पनि सरकारी निकाय र गैरसरकारी निकायबाट आर्थिक सहयोग लिइएको छैन । म्युजियममा नेपालभरका कक्षा ९ देखि १२ सम्मका विद्यार्थी विद्यालयको सिफारिसपत्रसहित आएमा निःशुल्क अवलोकनको व्यवस्था हुन्छ । अन्य विद्यार्थीको हकमा ५० प्रतिशत छुटको व्यवस्था गरिएको छ । हामीले माध्यमिक र उच्च माध्यमिकस्तरका विद्यार्थीलाई म्युजियमतर्फ आकर्षित गर्नुको मुख्य कारण उनीहरू उड्डयन क्षेत्रतर्फ आकर्षित होऊन् र नेपालले स्वदेशमै दक्ष जनशक्ति निर्माण गर्ने वातावरण बनोस् भन्ने नै हो ।
@नयाँ पत्रिका