हेडलाईन

तामाङ समाज क्यानाडाको तेश्रो अधिवेशन सम्पन्न         तामाङ सोसाईटी अफ सिड्नीको अध्यक्षमा विशाल तामाङ चयन         नेफिन इजरायलको अध्यक्षमा कुमार आङ्देम्बे चयन         ग्याल्थुमकी मृगौला पिडितलाई वडाअध्यक्ष द्वारा सकलित रकम हस्तान्तरण         नेफिन इजरायलको ११ औ वार्षिकोत्सव तथा साधारण सभा हुदै         रोमानियामा पहिलो पटक बुद्ध जयन्तीको पावन अवसरमा शान्तिपुर्न -याली सुसम्पन्न ।         क्यानाडाको मिस्सीसागामा २५६७ औं बुद्ध जयन्ती समारोह सम्पन्न         नेवा: खल: इजरायलले साधारण सभा तथा फोटो प्रतियोगिताको आयोजन गर्दै         नेपाल तामाङ घेदुङ रोमानियाको पहिलो अधिवेशन भव्यताका साथ सम्पन्न         रोमानियामा निधन भएका तामाङको शब नेपाल पुग्यो         मृगौला पिडितलाई आर्थिक सहयोग         तामाङ सोसाइटी अफ अमेरिकाको अध्यक्षमा बुद्धिमान तामाङ निर्वाचित         प्रतिभाशाली तामाङ संचारकर्मी दीपेन्द्र दोङ तामाङको निधन         प्रदेश नम्बर १ को पुन:नामाकरण आन्दोलनका घाइते लिम्बुको मृत्यु ,शहिद घोषणा गर्न माग         क्यानाडामा छक्का पन्जा-४ पहिलो दिन हाउसफूलको साथ् प्रदर्शन        

विकास र समृद्विको अर्थराजनीति – परशुराम तामाङ

%e0%a4%aa

-परशुराम तामाङ

विकास र समृद्विलाई प्राकृतिक स्रोत, श्रम, पूँजी र प्रविधिको क्रियात्मक परिचालन गर्ने अर्थनीतिको परिणामको रुपमा समेत परिभाषित गर्ने गरिन्छ । त्यो भनाई वास्तवमा विकासको एउटा सानो पाटो मात्र हो, सम्पूर्णता होइन । नेपालमा पृथ्वीनारायण शाहदेखि जंगबहादुर राणासम्मको समय नेपालको भूगोल सुनिश्चितताको युग थियो । प्रजा परिषद्को स्थापना वि.सं. १९९३ देखि वि.सं. २०७३ सम्मको युग लोकतान्त्रिक आन्दोलनको युग रह्यो । पञ्चायतकालमा समेत नेपाललाई “एशियाली मापदण्ड”मा पुर्‍याउने र “विकासको मूल फुटाउने” नारा लगाइएको थियो । तर, त्यस अनुरुप विकास भएन । यसर्थ, अबको युग नेपालको आर्थिक विकास र समृद्विको युग हुनुपर्दछ । आर्थिक विकास र समृद्धिको यही अभिष्ट पूरा गर्न नयाँ शक्ति पार्टीले शान्तिपूर्ण तरिकाले निर्वाचनमार्फत जनताको मत प्राप्त गरेर सरकार बनाएर सन् २०२२ सम्म (७) वर्षभित्र नेपाललाई अतिकम विकसित देशहरुको सीमाबाट बाहिर निकाल्ने; १५ वर्षभित्र सन् २०३० सम्ममा मध्यमस्तरका आर्थिक स्थिति भएको देश बनाउने र २५ वर्षभित्र विकसित देशको दाँजोमा पुर्‍याउने लक्ष्य लिएको छ ।

हिजो सरकार र पार्टीहरुले त्यस्तै सपना बाँडेका थिए तर ती कहिल्यै वास्तविकतामा पारित भएनन् । नयाँ शक्ति पार्टीले पनि फेरि त्यस्तै हावादारी महलको सपना बाँड्ने र यथार्थ चाहिँ त्यही पुरानै हुने हो भने नेपालको राजनीतिक भविष्यको अन्त्य हुन सक्तछ । नेपालीहरु विश्वश्रमबजारमा रोजगारीका लागि भौतारिरहनुपर्ने कारणले दिनदिनै अन्तर्राष्ट्रिय बन्दैछन् । हाम्रो असक्षमताका कारण भूमण्डलीकृत बजारले हामीलाई त्यतै धकेल्दै पनि छ । त्यसकारण हिजो किन विकास भएन, कमजोरी कहाँ थियो, गल्ती के भयो ? आज गम्भीर समीक्षाको आवश्यकता छ । हिजोको इतिहासको मूल्याङ्कन हुनुपर्दछ । अब पुरानो परम्परागत मोडलको निरन्तरताले विकास र समृद्वि प्राप्त हुँदैन । विद्यमान पुराना विकास मोडलको चिरफार गर्नै पर्दछ र त्यसका विकल्पमा वैकल्पिक विकास मोडेल र वैकल्पिक राजनीतिको सफलताका सम्भावनाका मात्राको आँकलन हुनै पर्दछ ।

कुनै पनि देशको अर्थनीति त्यो देशको राजनीतिक फ्रेमवर्क (राज्यसंरचना, शासनतन्त्र, अर्थराजनीति र सिद्धान्त/मोडेल) भित्र निर्माण गरिन्छ । अर्थनीतिले राजनीति निर्धारण गर्ने होइन, राजनीतिले अर्थनीतिको सीमा निर्धारण गर्दछ । त्यसैले राजनीतिक मोडेलले नै देशको आर्थिक विकास र समृद्वि निर्धारण गर्दछ । नेपाल जाति, भाषा, धर्म, संस्कृति, मानवीय उत्पत्ति र भूगोलको दृष्टिले विविधतापूर्ण देश हो । यहाँ सन् २०११ को राष्ट्रिय जनगणनाअनुसार १२३ भाषाभाषी, १२५ जातजाति र करिब १ दर्जन विश्वमा स्थापित धर्महरु छन् । यिनीहरुलाई बृहतरुपले ३ क्लष्टरमा विभाजन गर्न सकिन्छ — आदिवासी जनजाति, खस–आर्य र मधेसी—थारु । यो विविधतालाई शासक समुदाय र वर्गले देशको राष्ट्रिय एकता, भौगोलिक अखण्डता र विकासको लागि अवरोध र कमजोरीको रुपमा लियो । त्यसैले अन्य राष्ट्रियताहरुलाई दमन र निषेध गर्ने ढाँचाको राज्य निर्माण गर्‍यो ।

आधुनिक नेपाल निर्माणको प्रक्रियादेखि नै हिन्दू धर्म र खस–आर्य ठकुरीलाई आधार मानेर थालेको राज्य निर्माण परियोजनाले हालसम्म निरन्तरता पाइआएको छ । जसले गर्दा राज्य अति खस–आर्य जातिकेन्द्रित र असमानुपातिक असमावेशी बन्यो । विभिन्न राष्ट्रियताहरुको पहिचान नै लोप हुने साँस्कृतिक संहार (कल्चरल जेनोसाइड) गरियो । यो राष्ट्र–राज्य, खस–आर्य समुदायको विकास र समृद्विका लागि अनुकूल थियो तर त्यसले देशको कूल जनसंख्याको दुई तिहाई जनसंख्या ओगट्ने आदिवासी जनजाति र मधेसी–थारु (दलितसहित) क्लष्टरका जनतालाई देश निर्माणमा योगदान गर्न र विकासको फलमा पहुँचबाटै बञ्चित गर्‍यो । अत: बहुराष्ट्रिय/बहुजातीय मुलुकमा एकल जातीय राष्ट्र—राज्य निर्माणको मोडेल नै नेपालको अतिकम विकासको प्रमुख कारण रहन गयो ।

त्यस्तै एकल जातीय राष्ट्र–राज्यको फ्रेमवर्कभित्र पछिल्लो कालमा बृटिश मोडेलको संसदीय बहुमतीय व्यवस्थाको अभ्यास भयो । एकल जातीय राज्यको विशेषता भनेकै सजातीय (भित्रिया) र विजातीय (बाहिरिया) प्रवर्ग बनाउने र सजातीय प्रवर्गलाई समावेशी गरी विजातीय प्रवर्गका जनतालाई विभेद र निषेध (बहिस्करण) गर्ने नाजीवादी/फासिष्ट पद्वति हो । अर्कोतर्फ २५ वर्षे संसदीय बहुदलीयकालमा २४ पटक प्रधानमन्त्री र सरकार बदलियो । यो नेपालको इतिहासमा कुनै प्रधानमन्त्रीले आफ्नो कार्यकाल पूरा गरेको प्रमाण भेटिँदैन । यसलाई शाह र राणाकालमा पजनी र षड्यन्त्रको राजनीति भएकोले स्वाभाविक मानिएला । तर प्रजातान्त्रिक व्यवस्थामा पनि त्यसो हुनु विकास र समृद्विका दृष्टिले संस्थागत—राजनीतिक त्रुटी हो । सक्रिय राजतन्त्रमा एक जना राजाले सबै निर्णय गर्थे । अहिले ३ दलका एकै समुदायका ९/१० जना नेताले संविधानलगायत सबै विषयमा निर्णय गर्दै आएका छन् । अत: अरुलाई निषेध गरेर एकल समुदायले निर्णय गर्ने प्रक्रिया, अस्थिर सरकार र संसदीय राजनीतिक प्रणाली नै विकास र समृद्विको बाधक बन्यो ।

त्यस्तै पृथ्वीनारायण शाहदेखि राणाकालसम्मको नेपालको अर्थराजनीति जातप्रथामा आधारित थियो । त्यसको आधार सामन्ती भूस्वामित्व र प्राकृतिक स्रोतसाधनको दोहन थियो । भूमि र श्रमको विभाजनको आधार जातप्रथा थियो । भूमिलाई किपट, विर्ता, जागिर र गुठीमा विभाजन गरिन्थ्यो । विभिन्न समयमा जनजातिसँग रहेका किपटहरु विभिन्न बहानामा उन्मूलन गरी शासक समूहका बाहुन, क्षेत्री, ठकुरीहरुमा विर्ता, जागिर र गुठीका नाममा वितरण गरियो । राज्यविस्तारमा जितेका भूमि आफ्ना योद्धाहरुमा विर्ता, जागिर र गुठीका रुपमा वितरण गरियो । यो कुलीनवर्ग हिन्दूधार्मिक नीति र मुलुकी ऐनअनुसार शारीरिक काम गर्नुपर्ने जातीय समूहहरु —आदिवासी जनजाति, मधेसी, अछुतहरु (हालको दलित) श्रमजीविवर्गको उत्पादनबाट लगान असुल गर्ने र त्यसैमा आश्रित जीवन व्यतित गर्दथे । तिनै लगान असुली गर्ने वर्ग समुदायद्वारा उत्पादन शक्ति र उत्पादन सम्बन्ध नियन्त्रित थियो ।

सन् १९३५ तिर भारतीय पूँजीको आधारमा उद्योगहरु खुले र पछिल्लो समय तिनै भारतीयहरुको अगुवाइमा नेपाली उद्योग व्यवसायहरु चलेका छन् । यसरी पूँजीवादको भ्रुण दलाल पूँजीबाट अगाडि बढ्यो । ८० को दशकमा नवउदारवादले नेपाली अर्थतन्त्रको नेतृत्व गरिरहँदा सामन्ती र दलाल पुँजीपतिहरु नै लाभान्वित भए । नेपालका हरेक संघर्ष र क्रान्ति निजी सम्पत्ति रक्षा गर्ने सामन्ती अभिजात समूह र राजनैतिक अधिकार (दल खोल्ने स्वतन्त्रता र चुनावी लोकतन्त्र) वादी समूहको बीचका सम्झौतामा टुङ्गिएको छ । त्यसमा निजी सम्पत्तिमाथिको अधिकारको संरक्षण चाहने र चुनावी लोकतन्त्र चाहने राजनीतिक समूहबीच राजनीतिक लेनदेन भई राज्यबाट भेदभाव र बहिस्करणमा पर्ने उत्पीडितहरुको अधिकार ओझेलमा पर्‍यो ।

सन् १७६८ देखि सन् १९५० सम्म शाह तथा राणाशासन, दुवै जहानीय सामन्ती शासन नै थियो । त्यसको विरुद्व प्रजातान्त्रिक समाजवाद मान्यता राख्ने नेपाली कांग्रेसले संघर्षको नेतृत्व गर्‍यो र सन् १९५० मा राणाशासनको अन्त्य भयो । नेपाली कांग्रेस र वाममोर्चा (कम्युनिष्ट पार्टीहरुको मोर्चा) ले संयुक्त रुपमा निरंकुश पञ्चायती व्यवस्थाविरोधी आन्दोलनको नेतृत्व गर्‍यो र २०४६ सालमा संवैधानिक राजतन्त्रात्मक संसदीय बहुलीय व्यवस्था पुन:स्थापना भयो । त्यसबेलाका कम्युनिष्ट पार्टीहरु अधिकांश माक्र्सवाद, लेनिनवाद वा मालेसहितको माओ विचारधारा मान्ने थिए । तिनीहरुको लक्ष्य नौलो जनवादको स्थापना थियो । सन् १९९६ देखि सन् २००६ सम्म नेकपा माओवादीले नयाँ जनवादी सत्ताका लागि सशस्त्र संघर्ष गरे । त्यसैको जगमा नेकपा माओवादी र सात संसदीय दलको संयुक्त नेतृत्वमा सन् २००६ मा जनआन्दोलन भयो । यसले धर्मनिरपेक्षता, गणतन्त्र र लोकतन्त्र घोषणा गर्‍यो ।

पछिल्लो कालखण्डमा आदिवासी जनजाति, मधेसी, दलित र महिलाहरुले पहिचानको मान्यता, समानुपातिक प्रतिनिधित्व, जातीय/क्षेत्रीय स्वायत्तता र संघीयताका लागि विऽोह नै गरे । यिनै लोकतान्त्रिक अधिकारहरुलाई व्यवस्थित गर्न निर्माण भएको थियो संविधानसभा । नेपालमा यो लोकतान्त्रिक आन्दोलनले करीब ८ दशक पार गरिसकेको छ । संविधानसभाले २०७२ असोज ३ गते संविधान जारी गर्‍यो । तर त्यसमा मूलत: मधेसी, थारु र आदिवासी जनजाति समुदायले पहिचानको सम्मान, स्वशासन—स्वायत्ततासहितको संघीय साझा शासनको आफूहरुसँग सरकारले गरेको सम्झौता र अन्तरिम संविधानमा भइसकेको व्यवस्थाअनुरुप संविधान नबनेकोले बिमति राखे र आन्दोलनको घोषणा गरे । उत्पीडित र बहिस्कृतको आँखामा यो संविधानले पुँजीवादी लोकतान्त्रिक आन्दोलन पनि सम्पन्न गरेन । सैद्वान्तिक रुपमा नेपालको लोकतान्त्रिक आन्दोलनका शक्तिहरु—प्रजातान्त्रिक समाजवादी, माक्र्सवादी र लेनिनवादी र माओ विचारधारा/माओवादी भए पनि व्यवहारमा यिनीहरु धनाढ्य अभिजात समूह (प्रोप्रटाइज्ड एलिट), राजनैतिक अधिकारवादी समूह (पोलिटिकल राइट्स ग्रुप) र उत्पीडित एवं बहिस्कृत समुदाय र श्रमजिवी समूह (सिभिल राइट्स ग्रुप) मा विभाजित थिए ।

परिणाम स्वरुप २०७२ को संविधान धनाढ्य अभिजात समूह र राजनैतिक अधिकारवादी समूहबीचको सम्झौता थियो । त्यसकारण यो संविधानबाट धनाढ्य अभिजात समूहले निजी सम्पत्ति र नवउदारवादी आर्थिक अधिकारको रक्षा गर्‍यो भने राजनीतिक अधिकारवादी समूहले आफ्नो सत्तारोहणको मार्गप्रशस्त गर्‍यो । यो वार्ताको टेबुलबाट उत्पीडित र बहिस्कृतको मुक्ति, अधिकार, विकास र समृद्विको मुद्दाहरु अलपत्र छोडियो । यो संविधानको निर्माणले के देखाउँछ भने प्रजातान्त्रिक समाजवादी, माक्र्सवादी–लेनिनवादी र माओविचारधारा/माओवादजस्ता सिद्वान्तको हार भएको छ । आन्दोलनकारी उत्पीडित समुदाय र श्रमजिवीहरु हारेका छन् । यूरोपमा राष्ट्र–राज्यको निर्माणले पूँजीवाद (औद्योगिक पूँजीवाद) र लोकतन्त्रको विकास गर्‍यो । नेपालमा एउटै समुदायबाट आएका दलका नेतृत्वहरुले पूँजीवाद र पूर्ण लोकतन्त्रको स्थापनामै अवरोध गर्‍यो । यसबाट यो अनुमान गर्न सकिन्छ कि यूरोपमा विकसित सिद्धान्तहरुले नेपालमा काम गरेन । अब पनि यिनले काम गर्दैनन् ।

यसर्थ, उक्त विश्लेषणबाट हामी के निष्कर्षमा पुग्न सक्छौँ कि पुरानो विकास मोडेल देशलाई विकास र समृद्वि दिन पूर्ण रुपमा असफल भयो । अब उक्त पुरानो सामाजिक राजनीतिक विकास मोडेलको निरन्तरताको कुनै अर्थ छैन । विकल्पको खोजी नगरी विकास र समृद्वि पनि हुँदैन । संसारभरीको अनुभव के हो भने जबसम्म सामाजिक—राजनीतिक मुद्दाहरु सम्बोधन हुँदैन तबसम्म कहीँ पनि आर्थिक विकास र समृद्वि प्राप्त भएकै छैन । नयाँ शक्ति पार्टीको आर्थिक विकास र समृद्धि अब पुरानै राजनीतिक संस्था र सामाजिक परिपाटी कायम राखेर प्राप्त हुन सक्दैन । आर्थिक विकास र समृद्धिका लागि वैकल्पिक अर्थराजनीति अवलम्बन गर्नु अति आवश्यक भइसकेको छ ।

(लेखक -नयाँ शक्ति पार्टी, नेपालका राष्ट्रिय मामिला संयन्त्र – संयोजक हुनुहुन्छ)






शुभकामना

भर्खरै...

लोकप्रिय

रोचक खबर

रोमानियामा सोनाम ल्होछार तथा बृहत् साँस्कृतिक कार्यक्रम सभ्य र भब्य रुपले सम्पन्न

रोमानियामा सोनाम ल्होछार तथा बृहत् साँस्कृतिक कार्यक्रम सभ्य र भब्य रुपले सम्पन्न

"प्रावास मा आफनो भाषा , धर्म कला र संस्कृति को जगेर्न गर्नै " भन्ने मुल नारालाई आत्मसात गर्दै सन् ०१।०१।२०२३ का... बाँकी यता

Phursang Lama / February 18, 2024

५५ वर्षपछि दुई देशबीच श्रम समझदारी कायम

५५ वर्षपछि दुई देशबीच श्रम समझदारी कायम

  रोमानिया । नेपालीहरुको आकर्षक गन्तव्य बन्दै गएको युरोपेली मुलुक रोमनियासँग नेपालले द्विपक्षीय श्रम... बाँकी यता

Phursang Lama / October 7, 2023

 Photo Gallery

  • अमेरिकास्थित दुई तामाङ संस्थाबिच एकता हुने

  • नेपाल तामाङ घेदुङको कोन्ज्योसोम घोषणा पत्र २०७४ सार्वजनिक

  • फोनिजको अध्यक्षमा डण्ड गुरुङ निर्विरोध निर्वाचित

  • अभिनेत्री पूर्णिमा लामा तामाड – म रुन्चे कहाँ हो र ?’

  • चर्चित मोडल स्मिताका सात कामुक फोटो सार्वजनिक(फोटोफिचर)

  • लुम्बिनीमा अन्तर्राष्ट्रिय बौद्ध सम्मेलन गर्ने तयारी

  • नेपाल तामाङ घेदुङको राष्ट्रिय बिधान-सभा चैत २३ र २४ गते

  • पहिचानको मुद्दा कहाँ पुगेर अत्कियो ?

  • यस्तो छ – नमस्कार गर्नुको कारण र महत्व

  • स्वयम्भुमा १३ पटक परिक्रमा र सरसफाई कार्यक्रम सम्पन्न (फोटो सहित)

  • महिलाले ध्यान दिने पुरुषका ७ चिज

  • प्रधानमन्त्री प्रचण्डले तामाङ संस्कृति भवन बनाउन सहयोग गर्ने घोषण,कुलमान घिसिङको प्रशंसा

  • राष्ट्रिय सोनाम ल्होछारको अवसरमा तामाङ ह्वाइखा (कविता ) प्रतियोगिता हुने

  • तमु ल्होसार के हो र कसरी मनाईन्छ ?

  •  Music videos

  • नेपालले गर्यो नयाँ नक्सा सार्वजनिक

  • भारतले जबरजस्ती हटाउन लगायो नेपाल भारत सम्बन्धि बीबीसीको डकुमेण्टी

  • तामयिक लिपी र सम्भोटा लिपीमा फरक के छ ? लेख्ने तरिका सहित

  • ‘तिम्रो घरको वरिपरि’ युट्युब ट्रेन्डिङ नम्बर १ मा (भिडियो)

  • मिस तामाङ २०१८ का सहभागीहरु तामाङ भुषभुषा र डम्फुको साथमा तामाङ भाषाको गीत गाउदै

  • तीनकुनेमा आयोजित सोनाम ल्होछार कार्यक्रममा सुरक्षाकर्मीले हस्तक्षेप किन गर्यो ? भिडियो हेर्नुहोस् …

  • मिस तामाङ प्रतियोगिता २०१८ को भाग -१ , मन पर्नेलाई भोट हाली जिताऊ (भिडियो)

  • तामाङ सेलो ‘ल्होछार पर्वमा …. सुनिता पाख्रिन तामाङ

  • बालवालिका केन्द्र खोलेर बाल ब्यापार गर्ने प्रशासनको नियन्त्रणमा (जनतासंग सिधा कुरा)

  • बिज्ञापनका लागि:
     [email protected]
    लेख, रचना र समाचारका लागि:
     [email protected]
    सामाजिक संजाल तर्फ:
    सर्वाधिकार © 2012 - 2024: Tamang Online मा सार्बधिक सुरक्षित छ. | बिज्ञापन | सम्पर्क | हाम्रो बारेमा Designed by: GOJI Solution